۱. يكى از ويژگى هاى هر استادى تسلط علمى او بر موضوع و محتواى درس است. از اين رو براى تدريس خود, پيش مطالعه داشته باشيد; زيرا گفته اند: ((بى مايه فطير است)) و سعى كنيد كه مشكلات روزمره زندگى مانند مشكلات اقتصادى, دليلى براى مطالعه نكردن و مانعى براى علم اندوزىتان نگردد.
۲ با توجه به شرايط, از دادن سوالات و تمرين هاى مناسب به دانشآموختگان غفلت نورزيد تا بتوانيد كيفيت آموزش و تدريس خود را ارزيابى نماييد و ارتباط مستمر شاگردان با مطالب درسى شان را حفظ كنيد.
۳ در صورت امكان و پيش از آغاز هر درسى, در مورد مطالب دروس قبلى, از دانشآموزان و دانشجويان خود ـ اگر چه از يك نفر باشد ـ سوالاتى بكنيد; زيرا علاوه بر رشد كيفى آموزش, به تجربه ثابت شده است كه فراگيران معمولا درس استادان پرسش گر را مطالعه مى نمايند, ولى به مطالعه درس استادان ديگر كمتر توجه مى كنند.
۴ در زمان هاى مناسب از برگزارى آزمون هاى غير موظف غفلت نورزيد و پاسخ صحيح سوالات آزمون و نتيجه آن را در اسرع وقت به شاگردان بگوييد.
5 كتاب هاى كمك درسى و منابعى را كه با موضوع و محتواى درسى شاگردان مرتبط است, به آنان معرفى كنيد.
۶ براى تدريس خود طرح و برنامه ريزى درسى داشته باشيد; زيرا تإثير بسزايى در كيفيت و كميت آموزش و تدريس شما خواهد داشت.

ب . ويژگى هاى ادبى و هنرى مدرس

۷قلم و بيان خود را با كسب آگاهى از دستور زبان و آيين نگارش و با مطالعه نثرهاى فخيم و شعرهاى زيبا, زيبا و روان كنيد; زيرا قلم و بيان صحيح و زيباى شما در تدريس تان تإثير مثبت خواهد گذاشت. مثلا به جاى واژه ((كور)) از واژه ((نابينا)) و يا ((روشندل)) استفاده نماييد, و يا املاى كلمات ((دوم)) و ((سوم)) و ((ذغال)) را به صورت صحيح آن يعنى ((دوم)) و ((سوم)) و ((زغال)) بنويسيد.
8 از خطى زيبا و خوانا برخوردار باشيد; زيرا گاه دانشآموختگان از چگونگى خط معلم, به شخصيت وى پى مى برند. و البته چگونگى خط, در تدريس انسان و جاذبه آن نيز بى تإثير نيست. يكى از مدرسان خوش خط مى گفت: ((گاهى كه از شاگردان خود در مورد كلاس و تدريس ام نظرخواهى مى نمايم, يكى از نكاتى كه به آن اشاره مى كنند, اين است كه خط زيباى شما در جذابيت تدريس و تفهيم مطالب به ما موثر بوده است.))
۹واژه هاى غير ايرانى و به ويژه واژه هاى انگليسى را در صورت دانستن تلفظ و معناى صحيح آن ها به كار بريد. در غير اين صورت, از به كارگيرى آن ها خوددارى ورزيد; زيرا تإثير منفى آن بيش از تإثير مثبت آن است و بايد عطايش را به لقايش بخشيد.

ج . ويژگى هاى جسمى و ظاهرى مدرس

۱۰ تدريس نيازمند تقويت جسمانى است, پس آن را فراموش نكنيد; مثلا بين هر دو جلسه تدريس چيزى بخوريد و يا بنوشيد, اگر چه اندك باشد.
۱۱به آراستگى ظاهر خود, از قبيل شانه كردن موها, تميز بودن و پاره نبودن لباس ها, بدبو نبودن جوراب ها, واكس زدن كفش ها, بدبو نبودن دهان, مسواك زدن دندان ها, خوشبويى, پاكيزه بودن بدن, و جز آن توجه وافر داشته باشيد.
۱۲پيش از رفتن به كلاس, خود را در آيينه ببينيد و حتى يك آيينه كوچك به همراه خود داشته باشيد.
۱۳ اگر جراحت يا بيمارى ظاهرى و مانند آن داريد, پيش از آغاز تدريس, درباره اش توضيح مختصرى بدهيد تا ذهن شاگردان در طول تدريس, به آن مشغول نشود.
۱۴ گاهى هنگام تدريس كمى راه برويد و تحرك و جابه جايى داشته باشيد و از نشستن در يك جا و به صورت يكنواخت پرهيز كنيد.

د . ويژگى هاى اخلاقى و تربيتى مدرس

۱۵ اخلاص و تقوا و تواضع داشته باشيد; مثلا از مريد بازى و مريدخواهى چشم بپوشيد و كمتر بگوييد: ((فلانى از مريدان يا شاگردان من بوده است.))
۱۶براى خودتان نيز خودسازى داشته باشيد تا بتوانيد شاگردانتان را نيز بسازيد:
ذات نايافته از هستى بخش
كى تواند كه شود هستى بخش
خشك ابرى كه بود ز آب تهى
نايد از وى صفت آب دهى
۱۷در گفتن كلمه ((نمى دانم)) شهامت داشته باشيد. شيخ مرتضى انصارى (رحمه الله), از عالمان برجسته شيعه و با آن همه عظمت علمى, هنگامى كه مطلبى را از ايشان مى پرسيدند و پاسخ آن را نمى دانستند, با لهجه محلى سه بار مى فرمودند: ((ندونم, ندونم, ندونم.))
۱۸به وعده ها و قول هايى كه در كلاس مى دهيد و به ويژه براى دادن هديه و جايزه, عمل كنيد. استادى مى گفت: ((به بچه اى, در برابر جواب صحيحى كه به سوالم داده بود, قول دادم جايزه اى به او بدهم, ولى آن را فراموش كردم. پس از يك سال, آن بچه را در كنار پدرش ديدم. تا چشمش به من افتاد, به پدرش رو كرد و گفت: اين آقا به من جايزه نداد.))

۱۹ نسبت به شاگردان خود محبت داشته باشيد; زيرا اين امر باعث مى شود كه شاگرد نيز به استاد خود محبت داشته باشد; و همين محبت دوسويه در تفهيم و تفهم نيز تإثير خواهد گذاشت. از استادى پرسيدند: ((چرا فلان شاگرد, درس شما را نمى فهمد؟ )) پاسخ داد: ((زيرا به من محبت ندارد.))
۲۰به شاگردان هيچ گونه توهينى نكنيد و آنان را مودبانه صدا نماييد, مثلا شاگردان را ـ اگر پسر هستند ـ با پيشوند ((آقا)) همچون آقاى علوى و اگر دختر هستند, با پيشوند ((خانم)) همچون خانم فاطمى صدا كنيد.
۲۱خنده بى جا (و بلند و با دهان باز) نكنيد و شاگردان را بيش از اندازه نخندانيد تا هيبت و شخصيت شما نزد آنان كم رنگ يا بى رنگ نشود. شاگردى گفته بود: ((ما هنگام خنديدن استادمان نگاه مى كنيم كه چقدر دهان خود را باز مى كند, ما نيز هنگام خنديدن به همان اندازه دهان خود را باز مى كنيم.))
۲۲ از داشتن عادات نامطلوب, مانند بازى كردن با تسبيح, موى سر و صورت, ناخن, دكمه لباس, يقه, عينك, خودكار, گوش, بينى و جز آن, بپرهيزيد.
۲۳ در كلاس درس, از گفتن كلمات و جملات ركيك و شوخى هاى خارج از ادب و نزاكت جدا پرهيز كنيد, حتى اگر به دليل هايى نادرست, مانند ((بين الاحباب تسقط الاداب)); ((ميان دوستان, رعايت آداب فردى و اجتماعى ساقط مى شود)), اين كار را نزد دوستانتان و خودىها انجام مى دهيد, دليل بر آن نمى شود كه اين كار را نزد غريبه ها و شاگردان خود نيز انجام دهيد.
۲۴ اگر مطلبى را به صورت اشتباه براى دانشآموزان بيان كرديد, آن اشتباه را در همان جلسه و يا در جلسات بعد برطرف نماييد.
۲۵ به شاگردان خود و به ويژه هنگام ورود به كلاس, سلام كنيد و سلام آنان را نيز با گرمى بيشتر و به صورتى بهتر جواب دهيد و بر اين پندار نباشيد كه اين كار از شخصيت معلم مى كاهد, بلكه به تجربه ثابت شده كه بر شخصيت او نيز مى افزايد.
۲۶از گفتار خشن, تند, گوش خراش, نامفهوم, يكنواخت, كسل كننده و تكيه كلام هايى مانند ((در حقيقت)), ((درواقع)), ((به اصطلاح)), ((به قول معروف)), ((به حساب)), ((اين ها)), ((عرض كنم به حضور شما)) و... خوددارى ورزيد.
۲۷هنگام تدريس و در حضور شاگردان, دست در بينى و گوش خود نكنيد, زيرا هم كار زشتى است و هم غالبا شاگردان رفتار و كردار معلم را زير ذره بين قرار مى دهند و از او الگو مى گيرند و تقليد مى نمايند. از اين رو, بايد كاملا مواظب رفتار و كردار خود باشيد; مثلا يكى از معلمان ورزش, بر اثر آسيب ديدگى زانوى چپ خود, زانوبندى به پايش مى بندد. پس از چند جلسه تدريس, متوجه مى شود كه تعدادى از شاگردان بدون هيچ گونه آسيب ديدگى, به زانوى چپ خود زانوبند بسته و از او تقليد كرده اند.
۲۸به سخنان شاگردان خود گوش فرا دهيد و حتى به انتقادهاى آنان نيز توجه كنيد. يكى از شاگردان علامه طباطبايى (رحمه الله) مى گويد: ((استاد بزرگوار ما بسيار مودب بود. به سخنان ديگران خوب گوش مى داد. سخن كسى را قطع نمى كرد و اگر سخن حقى را مى شنيد, تصديق مى كرد.))
۲۹ تنبيه همه افراد يك گروه بر اثر رفتار بد يك فرد يا يك گروه كوچكتر كار عاقلانه و خداپسندانه اى نيست. پس, مواظب باشيد تر و خشك را با يكديگر نسوزانيد. و تا آن جا كه ممكن است, از سرزنش و تهديد شاگردان بپرهيزيد و اين كار را به ويژه نزد ديگران انجام ندهيد. و بكوشيد كه شاگردان متخلف را به عذرخواهى از خودتان مجبور نكنيد, و درصورت عذرخواهى, عذرشان را پذيرا باشيد.
۳۰اخلاص علمى ايجاب مى كند كه به جهت كم بودن تعداد فراگيران, كلاس درس خود را تعطيل نكنيد و از به كارگيرى كلمه ((من)) در حد امكان خوددارى ورزيد. يكى از شاگردان علامه طباطبايى (رحمه الله عليه) مى گويد: ((مدت سى سال در خدمت علامه بودم و يك بار كلمه ((من)) را از ايشان نشنيدم.))

ه' . ويژگى هاى معنوى مدرس

۳۱ در تدريس بر خدا توكل كنيد و به معصومان, مخصوصا مولى على, حضرت زهرا, امام حسين و امام زمان (عليهم السلام), توسل بجوييد. و پيش از هر دوره كلاسدارى, دو ركعت نماز بخوانيد و سپس از خدا بخواهيد كه شما را در تدريس موفق بدارد. و پيش از آغاز هر كلاس, عبارت ((يا صاحب الزمان ادركنى)) يا عبارت ((يا فاطمه الزهرإ ادركنى)) و يا مانند آن را فراموش نكنيد.
۳۲ هنگام تدريس, با طهارت باشيد و درس خود را با نام خدا و ياد ولى خدا (عليه السلام), آغاز نماييد و مى توانيد, مانند يكى از استادان, ثواب تدريس هاى خود را به معصومان (عليهم السلام) هديه كنيد. و با حمد خدا و درود و صلوات بر پيامبر عزيز خدا (صلى الله عليه وآله) و معصومان (عليهم السلام) درس خود را شروع نماييد. و پس از پايان هر دوره تدريس و به شكرانه موفقيت در آن, دو ركعت نماز بخوانيد.

3 . روش هاى تدريس

۳۳ بكوشيد براى تدريس خود, ((روش تدريس)) داشته باشيد. از اين رو, شايسته و حتى بايسته است كه با روش هاى كلى تدريس و روش هاى اختصاصى تدريس هر درس آشنا شويد; زيرا گفته اند: ((دنياى امروز دنياى يادگيرى روش ها و به كار گيرى آن هاست)). و معمولا هنرمندى هر استادى در جلسه اول تدريس وى و بر اساس روشى كه در تدريس خود برمى گزيند, مشخص مى شود. پس درباره آن بسيار بينديشيد و آن را دست كم نگيريد.
۳۴ روش هاى تدريس را به صورت روش روخوانى و توضيح, روش سوال و جواب, روش غيرمستقيم, روش عملى, روش سمعى و بصرى و روش تلفيقى و آميخته از روش هاى پيشين نام برده اند. بدين جهت, مى توانيد اين روش ها و به ويژه روش آخر را در تدريس هاى خود به كار گيريد. و در روش تدريس توجه نماييد طبق آمارى كه برخى از روان شناسان داده اند, حدود 80% يادگيرى از راه چشم و بقيه آن, از راه حواس ديگر انجام مى گيرد. از اين رو, تا آن جا كه امكان دارد, مواد و مطالب درسى خود را به صورت بصرى نيز ارائه كنيد; زيرا گفته اند: ((يك تصوير گوياتر از هزار كلمه است.))

4 . فنون و مهارت هاى تدريس

۳۵ فنون و مهارت هاى پيش از تدريس مانند آماده كردن طرح درسى و يا ايجاد فضاى مناسب آموزشى و فنون و مهارت هاى ضمن تدريس, مانند آماده سازى ذهنى شاگردان و يا استفاده از روش تفهيم و القاى غيرمستقيم; و فنون و مهارت هاى پس از تدريس, مانند ارزشيابى از تدريس خودتان و يا ارزشيابى از تحصيل شاگردان را در نظر داشته باشيد و آن ها را به كار گيريد.

5 . مراحل تدريس

۳۶مراحل تدريس عبارتند از:
1 . مقدمه چينى;
2 . ارائه مواد و اطلاعات و تجزيه و تحليل آنها;
3 . جمع بندى و نتيجه گيرى.
بكوشيد اين مراحل را در تدريس تان رعايت كنيد.

6 . مواد مورد استفاده در تدريس

۳۷مى توانيد در تدريس خود و متناسب با شرايط آن, از مواد گوناگونى همچون آيات, روايات, اصول و قواعد عقلى, قوانين و نظريات علمى, سخنان بزرگان دين و دانش مانند حضرت امام خمينى (قدس سره), مقام معظم رهبرى (مد ظله العالى), دكتر حسابى و انيشتين, آمار و اخبار صحيح و دقيق, شعر, داستان و خاطره, مثال و تشبيه, مثل, لطيفه هاى مفيد و مودبانه و جملات و قطعه هاى زيباى ادبى استفاده نماييد.

7 . ابزارهاى تدريس (وسايل كمك آموزشى)

۳۸در تدريس از ابزارهايى مانند گچ, تخته سياه يا وايت برد, طرح و نمودار و لوحه, عكس و پوستر, فيلم و اسلايد, نوارهاى صوتى و تصويرى, كامپيوتر, بلندگو, اورهد, اپك, فيلم استريپ استفاده كنيد تا بر ارتقاى كيفى آموزش خود بيفزاييد.
۳۹ مى توانيد در آغاز تدريس, خلاصه درس را روى تابلو بنويسيد و يك ديد كلى نسبت به درس جديد را براى شاگردان فراهم آوريد.
۴۰ مواظب باشيد هنگام نوشتن روى تخته سياه يا وايت برد و يا مانند آن, در برابر مطالبى كه نوشته ايد, نايستيد.
۴۱ روى تخته سياه يا وايت برد و مانند آن هر مطلبى را ننويسيد, بلكه فقط مطالب مهم و ضرورى را, آن هم به صورت دسته بندى شده, بنويسيد.
۴۲ هنگامى كه روى تخته سياه مطلبى را مى نويسيد, در همان زمان, آن را با صدايى رسا نيز بخوانيد تا همه شاگردان, آن مطلب را بشنوند و بدون درنگ بنويسند و منتظر كنار رفتن شما از رو به روى تخته نباشند.
۴۳عنوان و موضوع درس را در بالاى تخته و در قسمت وسط يا سمت راست آن بنويسيد و در صورت امكان, آن را تا پايان درس پاك ننماييد.
۴۴چيزهايى مانند گچ را به طرف شاگردان پرتاب نكنيد. و چنانچه گچ از دستتان افتاد, آن را برداريد. استادى درباره روش تدريس و كلاس خود از شاگردان نظرخواهى كرده بود. يكى از شاگردان تيزبين از ايشان انتقاد كرده و براى وى نوشته بود: ((استاد! يك روز هنگام تدريس گچ از دستتان بر زمين افتاد و شما آن را برنداشتيد و پايتان را روى آن گذاشتيد و آن را از بين برديد و با اين كارتان اسراف كرديد. ))
۴۵ تخته گچى را آهسته از بالا به پايين پاك نماييد تا فضاى كلاس را گردآلود و غيربهداشتى نكنيد. و در صورت امكان, از تخته پاك كنى استفاده نماييد كه هنگام پاك كردن مطالب درسى صدا ندهد و تخته را نيز سفيد و كثيف نكند.
۴۶ نوشتن عبارت هاى ((بسم الله الرحمن الرحيم)) و يا ((باسمه تعالى)) را روى تخته گچى و پيش از نوشتن هر مطلبى فراموش ننماييد.
۴۷مطالب نوشته شده يا كشيده شده روى تخته سياه را ـ هر چند اندك هم باشند ـ با دست و يا انگشت خود پاك نكنيد. و در صورت امكان, براى نوشتن مطالب و يا كشيدن شكل ها و به ويژه مطالب و شكل هاى مهم درسى, از گچ رنگى ـ غير از گچ قرمز و رنگ هايى مانند آن, كه به وضوح ديده نمى شوند ـ استفاده نماييد.
۴۸ براى نشان دادن مطالبى كه روى تخته گچى يا وايت برد و يا مانند آن نوشته و يا كشيده شده است, مى توانيد از يك چوب اشاره يا خط كش و يا آنتن راديو استفاده كنيد.
۴۹ مواظب باشيد كه هنگام نوشتن مطالب روى تخته گچى, لباس و سر و صورت و موهاى خود را سفيد و گچى ننماييد. و در صورت سفيد و گچى شدن, حتما آن ها را پاك كنيد.
۵۰ توجه نماييد كه تخته گچى را پيش از بيرون رفتن از كلاس, پاك كنيد تا براى معلم بعدى آماده باشد.